CUỘC TAO PHÙNG GIỮA GIAI NHÂN VÀ THI SĨ.

Ngày xưa, qua sách vở,điển cố và giai thoại,ta thấy giai nhân và danh sĩ vốn có duyên nợ với nhau và đã diễn ra biết bao nhiêu cuộc tao phùng thú vị.Ở Trung Hoa,từ khi có thể từ,các nhà thơ làm từ cho ca kỹ hát và do đó,mối tình giữa hai bên càng thêm gắn bó.Đời Thịnh Đường ,một ca nhi trẻ đẹp hát bài “Lương Châu Từ” của Vương Chi Hoán khiến ông trở thành “thi thiên tử”(vua thơ) sau nầy.Đời Tống,Tô Đông Pha nhờ làm từ cho ca nhi hát mà cưới được người thiếp tài hoa xinh đẹp là Triêu vân,vừa là tri âm vừa là tri kỷ.
Ngoài ra cũng có những cuộc tao phùng éo le như trường hợp Bạch Cư Dị,Nguyễn Du,Cao Bá Quát và Dương Khuê.

BẠCH CƯ DỊ VỚI BÀI “TỲ BÀ HÀNH”.

Bạch Cư Dị (772-846) tự Lạc Thiên,người Hạ Khuê,tỉnh Thiễm Tây,đỗ Tiến Sĩ làm quan đến chức Thượng Thư Bộ Hình.Do đấu tranh với bọn quan lại thủ cựu,ông bị biếm ra làm Tư Mã Giang Châu.Tại đây trong một đêm tiển bạn trên bến Tầm Dương,ông tình cờ gặp được người ca kỹ về già đàn cho ông nghe khúc đàn tuyệt diệu,nhờ đó mà ông có cảm hứng viết nên bản trường ca “Tỳ Bà Hành” bất hủ.
Cuộc gặp gỡ ấy quả là duyên may hiếm có.
Đàn ai chợt thoảng trên sông,
Chủ khuây khoả lại,khách dùng dằng xuôi.
Người ca kỹ ấy có ngón đàn kỳ tuyệt khiến Bạch Cư Dị phải say sưa tán thưởng.Tiếng đàn có lúc ào ào như đổ cơn mưa,có lúc khoan thai dìu dặt như lời tỉ tê tâm sự:
Ngón buông bắt khoan khoan dìu dặt.
Trước Nghê Thường, sau thoắt Lục Yêu.
Dây to làm đổ mưa rào,
Nỉ non dây nhỏ khác nào chuyện riêng.
Có lúc tiếng đàn mạnh lên như nước tuôn từ bình bạc vỡ,như tiếng đao xô xát,như tiếng xé lụa:
Bình bạc vỡ tuôn đầy mặt nước
Ngựa sắt giong xô xát tiếng đao.
Cung đàn trọn khúc thanh tao,
Tiếng buông xé lụa dựa vào bốn dây.
Qua lời tả của Bạch Cư Dị,ta thấy người ca kỹ ấy quả là một danh cầm.Thật vậy,theo lời nàng kể thì lúc còn trẻ,tiếng đàn của nàng đã từng làm xao xuyến say mê biết bao khách hào hoa phong nhã ở đất Ngũ Lăng:
Ngũ Lăng chàng trẻ ganh đua,
Biết bao the thắm chuốt mua tiếng đàn.
Vành lược bạc gãy tan nhịp gõ,
Bức quần hồng hoen ố rượu rơi.
Nhưng rồi mãi đắm mình trong hoan lạc không để ý đến thời gian qua nhanh,tuổi già đến lúc nào không hay,nàng đành kết duyên với một khách thương,nhưng người nầy ham tiền nên đi buôn bán rày đây mai đó,bỏ mặc nàng cô đơn trên bến Tầm Dương.
Thuyền không bến đổ mặc ai
Quanh thuyền trăng dãi nước trôi lạnh lùng
Bạch Cư Dị thấy hoàn cảnh của nàng giống như hoàn cảnh bị đày ải của mình “cùng một lứa bên trời lận đận” nên rất xúc động,bèn yêu cầu nàng ngồi rốn lại gảy chơi khúc nửa và lần nầy thì:
Nghe não ruột khác tay đàn trước,
Khắp tiệc hoa tuôn nước lệ rơi,
Lệ ai chan chứa hơn người,
Giang Châu Tư Mã đượm mùi áo xanh.
Bạch Cư Dị đã khóc đến ướt đẫm cả áo xanh;ông khóc vì tiếng đàn buồn,khóc cho số kiếp hẩm hiu của nàng hay khóc cho thân thế của chính mình?Có lẽ cả ba.
Cuộc kỳ ngộ nầy quả là một duyên may hiếm có của Bạch Cư Dị,nếu không,ông đã không có được tác phẩm “Tỳ Bà Hành” lưu danh thiên cổ.

Huyền Viêm
Kiến Thức Ngày Nay số 42 ngày 10.04.2002.